مقایسه مفهوم سماع در آثار سُلمی و احمد غزّالی بر مبنای الگوی پیش‌انگاشت‌های زبانی

پیش‌انگاشت ازجمله مباحث زبان‏شناختی است که تفسیر یک متن مورد توجه قرار می‌گیرد. پیش‌انگاشت‌ها در حکم پنداشت‌ها و گمان‌هایی در خصوص دانش زبانی و جهان‌بینی نویسنده هستند که آنها را با خوانندگان احتمالی‌اش به اشتراک می‌گذارد تا اهداف ارتباطی او به‌خوبی شکل گیرد. ارتباط ما با متونی که در گذشته تولید شده‌اند، براساس بازسازی موقعیت‌های تاریخی و اندیشگانی روزگار تولید متن است. مبحث سماع نیز که از موضوعات پرمناقشه در تاریخ تصوف به‌شمار می‌آید، در معرض ارزیابی‌های متعدد و گاه ضدونقیض است و از این‏رو، درک پیام گویندگان و استنباط معنی ضمنی حاصل از آن منوط به درک پیش‌انگاشت‌های گزاره‌های آنها خواهد بود.هدف ما در این مقاله این است که با استفاده از روش زبان‏شناختی ـ معنی‏شناختی مفهوم سماع را در آثار سلمی و غزّالی مقایسه کنیم و کارکرد پیش‌انگاشت را برای درک کامل‌تر و دقیق‎تر سیر تحول تاریخی این پدیدار عرفانی نشان دهیم. نتایج حاصل از این پژوهش به اجمال چنین است که پیش‌انگاشت‌ دو دورة تکوین و اثبات را در مسیر شکل‌گیری و تحول عرفان و تصوف ترسیم می‌کند. بر این اساس، سلمی با توجه به دیدگاه‌های پدیدارشناختی و کل‌نگرانة خود به دورة نخست و احمد غزّالی با توجه به زبان و تفکر استعاری و نگرش پدیداری­ـ­ روان‏شناختی خود به دورة دوم تعلق دارد.